Brug over het IJ

Het Amsterdamse IJ blijft, ondanks het pontje, een (psychologische) barrière tussen het centrum en noorden van de stad. Een brug is dan ook een oude wens van de stad en de inwoners van Noord, en met de huidige ontwikkelingen in het stadsdeel weer heel actueel. En die verbinding komt er volgens architect Jolijn Valk wel. Zij ontwierp tijdens haar afstuderen een brug over het IJ, als een koker van gebreid staal, die in het midden opent om groot vaarverkeer door te laten. Een brug voor langzaam verkeer, met publieke ruimte voor bijvoorbeeld marktjes of tentoonstellingen. Van fijnmazig breiwerk tot megastructuur. De eerste stappen naar verwezenlijking van deze droom worden nu gezet...

Andere initiatiefnemer

‘De Brug over het IJ is mijn afstudeerproject. De stad Amsterdam is hier natuurlijk al vaker mee bezig geweest, en er zijn al vele bruggen over het IJ ontworpen. Bruggen en megastructuren hebben mij altijd gefascineerd. Zeker bebouwde bruggen, zoals de Ponte Vecchio in Florence en de Tower Bridge in Londen. Een brug is eigenlijk een ontsnapping uit de wereld, het is een stukje niemandsland. Voor mijn afstudeerproject was ook de ‘Homo Ludens’ van historicus Johan Huizinga weer een grote inspiratiebron. Een brug voldoet helemaal aan zijn ‘regels’ van het spel. Het is een plek die nergens bij hoort, een soort niemandsland, een nieuwe publieke ruimte waar dingen kunnen gebeuren die nergens anders een plek hebben. Ik koos voor een brug over het IJ omdat het volgens mij tijd is dat deze grote brug er komt. Wat voel je in die 200 meter vrije overspanning, wat zijn de momenten die je ervaart? Zo heb ik de brug ontworpen, met allemaal geknikte lijnen. Dit project begon als een utopie, maar begint steeds concretere vormen te krijgen. In mijn ogen is het niet de vraag of er een brug over het IJ komt, maar wanneer.’

Andere opdrachtgever

‘Vooralsnog ben ik mijn eigen opdrachtgever. Het gaat me er niet persé om mijn eigen ontwerp te realiseren, maar dat er een brug moet komen over het IJ. Natuurlijk zou het daarbij wel fantastisch zijn als er iets van mijn gedachtegoed achter zou zitten. De laatste jaren krijg ik in mijn missie hulp van Ed Eringa, buurtbewoner en onderzoeker aan de VU. Het is fijn om met hem als team samen te werken. Hij heeft een petitie aan de gemeente aangeboden voor de komst van een brug, en momenteel spreken we met constructeurs (ARUP) en zijn we een Comité van Aanbeveling aan het vormen.’

Andere overheid

‘De regelgeving op het gebied van de ruimtelijke ordening lijkt heel vastomlijnd, maar uit mijn ervaring blijkt dat overal wel over te praten valt. Ook hier geldt weer, geen nee accepteren en kijken hoe het dan wel kan. Nieuwsgierig zijn en altijd doorvragen. Als je een goed idee hebt, dan is de overheid best bereid om mee te denken. Stedenbouwkundige plannen zijn niet statisch. Na een aantal jaar kunnen zij er heel anders uitzien. Inmiddels heb ik regelmatig bij verschillende Amsterdamse wethouders, stadsdeel Amsterdam Noord en de DRO aan tafel gezeten. Zo kom je steeds een stapje verder.’

Andere ruimtelijke ordening

‘Het project laat zien dat het aanbod veel kritischer is. Het gaat erom dat je het samen maakt. De brug loopt van de kop van het Java-eiland naar het Stork-terrein. Door de terreinen aan beide zijden, de mensen die er wonen en de bedrijvigheid op de brug zou er een CPO kunnen ontstaan. De projecten die nu interessant zijn, gaan heel erg over die samenwerking, over luisteren naar wensen. Niet van bovenaf opleggen, maar van onderaf samenwerken. Uiteraard wel begeleid door mensen die er verstand van hebben. Zulke processen gaan veel langzamer. Het kost meer tijd, maar het ongeduld is momenteel toch weg. En zijn goed werkende steden ook niet langzaam ontwikkeld?’

Ander ontwerp

‘Volgens Heidegger is een brug de plek waar alles samenkomt. ‘Waarin een verleden gebeurtenis herdacht en een toekomstige verwacht wordt.’ Loslaten, gaan naar, bereiken. In mijn ontwerp heb ik gebruik gemaakt van geknikte lijnen om deze gevoelens te begeleiden. Deze zijn symbolisch voor de psychologische momenten die bij een overtocht ervaren kunnen worden: het loslaten van de oever, het gaan naar de overkant, de climax in het midden van de brug waar je je bewust wordt van alle invloeden, het vervolgen van de route, terugkijken en het aankomen aan de andere oever. Je kunt door deze geknikte vorm ook vanaf de brug naar de brug zelf kijken.

De brug bestaat uit twee delen, die samenkomen als twee armen die naar elkaar toe reiken. In het middenstuk, waar de verschillen en overeenkomsten van de stadsdelen samenkomen, is een nieuwe publieke ruimte. Je moet het gebruik van deze brug eigenlijk zien als die van de zogenaamde olifantenpaden, je gaat organisch over zo’n brug heen en zo ontstaan er ongebruikte plekken: de zogenaamde ‘freespaces’ (een term van architect Lebbeus Woods). Deze zijn niet van te voren ingericht en kunnen door allerlei projecten worden ingenomen. Bijvoorbeeld door een marktje, tentoonstelling of koffiebar.

Op deze brug komen de overeenkomsten en verschillen van de stad samen, het is een platform voor de stad. De constructie is meteen de ruimte van de brug. Het is een koker van 12x12x12 meter, met een betonnen dek erop. De uitvoering zie ik voor me in staal, gebaseerd op breiwerk. Een constructie van open en dicht, dat staat symbool van het verbinden en het maken van een knoop.’

Andere kennis

‘Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in stoffen en weefsels, en volgens mij is er een veel grotere overlap met de bouw mogelijk. Naast de praktische kennis van het breiwerk en het Textielmuseum Tilburg, kon ik in dit ontwerp allerlei filosofische ideeën verwerken. Daarnaast inspireren megastructuren en havengebieden met kranen me ontzettend. En dat is ook in het ontwerp terug te vinden.’

andere samenwerking

‘Zoals ik eerder al zei is samenwerking essentieel voor mij. Daarmee kom je zoveel verder. De onderdelen van de maquette van de brug zijn gebreid in het Textielmuseum in Tilburg, waar ik door Rixt terecht kwam. Momenteel wordt ik in het proces van de brug bijgestaan door Ed Eringa. buurtbewoner, en onderzoeker aan de VU. Daarnaast spar ik veel met Philomene van der Vliet, één van mijn partners bij By Bali. Ook zij geeft ongevraagd advies over de stad, en is momenteel bijvoorbeeld bezig met een ontwerp voor de Brettenscheg. Het is nu de uitgelezen tijd voor het ongevraagde advies. Daarmee kun je de overheid en anderen benaderen, en samen dingen voor elkaar krijgen. Op dit moment zijn we ook met ARUP in gesprek om de brug door te rekenen en een Comité van Aanbeveling aan het vormen.’

andere opgave

‘Ik geloof echt dat er een brug over het IJ moet komen. Na mijn afstuderen heb ik het project even laten rusten, maar daarna ben ik er weer over gaan praten. Het contact met Ed Eringa heeft het proces echt een boost gegeven. We krijgen steeds meer steuntjes in de rug. Ik ga er gewoon mee door, en zie het steeds realistischer worden. Ook al komt er een metro, maar daar is de eerste halte al van geschrapt. Met een brug maak je een iconische verbinding, en stimuleer je ook de omgeving. Wie zou denken dat een fijnmazig breiwerk een megastructuur wordt? Je moet groot durven dromen!’

Jolijn Valk

Architect Jolijn Valk (Arnhem, 1978) vormt samen met vijf anderen het collectief By Bali. Een samenwerking tussen landschapsarchitecten, architecten en een productontwerper. By Bali gelooft in ontwerpen met een sterke eigen identiteit, die een dialoog aangaan met de context. Samen met Rixt Reitsma vormt Jolijn Valk Urban Echoes, een ontwerpbureau dat poëtische architectuur en productdesign combineert. Ze is opgeleid aan de HTS in Groningen en de Academie van Bouwkunst in Amsterdam en werkte onder meer bij SILOarchitecten, SeARCH, Concrete en hvdn. Als gastdocent en ambassadeur is ze nog steeds nauw verbonden aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam.

social media

Jolijn Valk op twitter

@jolijnvalk07 Feb

RT @ARCAMupdate: Kom naar de Show/Opening van Modellenbureau ARCAM op vrijdag 23feb, vanaf 17u. Drankjes, muziek, architecten en de… https://t.co/rogQl0Ttvo

@jolijnvalk15 Jun

De @BrugovertIJ komt! In 2011 heb ik met mijn visie over het belang hiervan Master of Architecture behaald.… https://t.co/KPWYX3pol3

@jolijnvalk15 Jun

De brug over t IJ komt! Zie presentatie over noodzaak v deze brug '15 Nu nog bouwen @ericvanderburg @PieterLitjens… https://t.co/QeWGSQ2ciX