Rick ten Doeschate

The Cloud Collective

The Cloud Collective is een interdisciplinair netwerk van ontwerpers. Het collectief onderzoekt en verkent de grenzen van de ruimtelijke disciplines. Daartoe doet het autonome experimenten (de laboratorium projecten) en toegepaste projecten, en combineert het beide ervaringen. Het netwerk bestaat uit jonge ruimtelijke professionals die zich op verschillende plekken in Europa ontwikkelen. Een ‘open source’ houding staat centraal. Voor elke opgave wordt er samengewerkt in andere teams, bestaande uit architecten, ingenieurs, planologen, IT-deskundigen, sociologen, theoretici, stedenbouwkundigen, kunstenaars, technici en vrijwilligers van binnen en buiten het collectief. Het netwerk heeft geen vaste plek, iedere keer wordt weer samengewerkt op andere plekken. Liefst wel in de buurt van stations of binnen de digitale wereld.

Andere initiatiefnemer

‘We hebben The Cloud Collective in 2008 opgericht, tijdens onze studie aan de Technische Universiteit in Eindhoven. In de tijd dat men bij het horen van ‘cloud’ nog direct naar de lucht keek. The Cloud Collective bestaat op dit moment uit dertien mensen met uiteenlopende achtergronden en disciplines, maar met gezamenlijke doelen en vanuit het principe van onderlinge toegevoegde waarde. Pas onlangs zijn we echt gaan zoeken naar een juridische organisatievorm. We zijn op dit moment bezig uit te zoeken of en hoe we een coöperatieve vereniging op kunnen zetten. We hebben de laatste maanden veel organisatiemodellen onderzocht, en richten ons nu op deze eigenlijke oeroude vorm. Iedereen wordt lid van de coöperatie en betaalt een vast bedrag als jaarlijkse bijdrage. Binnen de coöperatie wordt er op projectbasis met elkaar samengewerkt, en ook op projectbasis onderling financiële afspraken gemaakt. De coöperatie functioneert echter als opdrachtnemer. We delen een aantal zaken met elkaar, zoals ons portfolio, de naam en rechtsaansprakelijkheid, maar zijn veel losser en opener dan klassieke organisaties. We hebben geen kantoor en zijn ook digitaal georganiseerd. Dat moet ook wel, want de leden van de coöperatie wonen door heel Europa.

Andere opdrachtgever

‘Meer dan de helft van ons werk bestaat uit zelf geïnitieerde experimenten en projecten. Dat kunnen kunstmanifestaties zijn, tentoonstellingen, materiaal- en constructief onderzoek, maar ook stedenbouwkundige of architectonische verkenningen naar thema’s of een gebied dat ons interesseert. Soms ontstaan daar opdrachten uit. Een mooi voorbeeld is ‘The Hermits House’. Toen de vraag kwam om een standaard tuinhuis te maken, hebben we de opdrachtgever overtuigd om ons de ruimte te geven een ontwerp te maken en het vervolgens gezamenlijk voor hem te bouwen. Het zou hem niet meer geld gaan kosten. Inmiddels is het idee verder ontwikkeld tot een catalogus-vakantiewoning, die zelfs in Elle Wonen is gepubliceerd. Een ander voorbeeld is de ‘Walden Bar’, die we hebben ontworpen en gebouwd voor een festival in Berlijn. Zelf initiëren, zelf bouwen en de investeringen terugverdienen door de bar zelf te exploiteren. Zo’n do-it-yourself aanpak is in het klein mogelijk, maar is ook opschaalbaar. Over het verlies van ambachtelijke competenties in de bouwsector wordt veel geklaagd. Architecten roepen dan dat de opleidingen van metselaars en timmermannen verbeterd moeten worden. Wij bouwen het gewoon zelf, en roepen daarbij de hulp in van het vakpersoneel dat nog wel degelijk echt kan bouwen.’

Andere overheid

‘De rol van de overheid is de afgelopen decennia veranderd, dat is duidelijk. Vanuit de EU is meer en complexere regelgeving gekomen, onze economie is totaal afhankelijk geworden van de situatie in de wereld en we worden overspoeld door informatiestromen. Sommige mensen profiteren daarvan, andere hebben het gevoel dat ze de controle over hun eigen toekomst kwijt zijn. In de ruimtelijke ordening gebeurt hetzelfde. De overheid kan niet langer sturend zijn, maar wil dat ook niet langer, getuige de nieuwe structuurvisie van het Rijk.'

Andere ruimtelijke ordening

‘Een belangrijk verbindend principe van The Cloud Collective is de fascinatie voor de balans tussen structuur en vrijheid. In elk project zoeken we daarnaar omdat het onze overtuiging is dat succesvolle steden, wijken, straten en gebouwen er van afhankelijk zijn. Je merkt dat er in deze tijd veel van de typisch jaren 70 ideeën terug komen, bijvoorbeeld als het gaat over participatie. Ook in die tijd werd er veel geluisterd naar burgers, maar het mondde uit in ellenlange trajecten of extreem specifieke oplossingen, op het lijf ontworpen van de oorspronkelijke bewoners, maar niet adaptief genoeg om ook toekomstige generaties goed te huisvesten. Dat gevaar zie je ook in deze tijd. Van termen als eindgebruiker en bottom up ontwikkelingen word ik zo langzamerhand wat kriebelig. Het worden holle begrippen en het lijkt soms een excuus om zelf geen keuzes te maken. Als professional moet je weten wat de problemen zijn, moet je keuzes kunnen maken. Participatie is heel goed, maar je moet wel de verwachtingen managen. En je moet vooral de kritische en professionele blik van de stedenbouwer en architect niet plotseling als waardeloos gaan bestempelen.

Ander ontwerp

‘Ik vind het wat ongemakkelijk om over verschillen in generaties te spreken, maar ik geloof wel dat de huidige omstandigheden zo anders zijn dat deze generatie gedwongen wordt om met andere ideeën te komen. Dat uit zich naar mijn idee het beste in de houding om zonder vooringenomenheid te willen experimenteren. Je kunt het ontwerp niet los denken van maatschappelijke vragen. Volgens mij belemmert de focus op stijl of vormgeving nog steeds vaak de inhoud. Je ziet dat in de afgelopen jaren steeds vaker. Koolhaas presenteert zijn concepten en ontwerpen, die voortkomen uit onderzoek en scherpe, kritische maatschappelijke analyses, dikwijls met heldere schema’s. De laatste tijd zie je dat het steeds vaker wordt omgedraaid. Dan wordt begonnen met schema’s die de werkelijkheid versimpelen, en deze worden vervolgens letterlijk uitgewerkt tot een gebouw. Uiteindelijk vallen schema en gebouwconcept samen tot een ingewikkelde vorm die alle aandacht opeist, maar die niets meer te maken heeft met maatschappelijke relevantie.’

Andere kennis

‘The Cloud Collective combineert een breed scala aan disciplines en kennisvelden door intern en extern de samenwerking aan te gaan. Veel ontwerpende disciplines, maar ook planologen, sociologen, kunstenaars, erfgoeddeskundigen en anderen. In principe staan we open voor alles. Belangrijk is wel dat mensen bereid zijn om kennis te delen. Door een gevende houding krijg je vanzelf ook wat terug. Wij doen dat bijvoorbeeld met onze databestanden, die stellen we online beschikbaar. Anderen kunnen het gebruiken in hun eigen projecten. Ik denk dat onder meer in het analyseren en toepassen van steeds meer van die ‘gratis kennis’ onze toegevoegde waarde zit.’

Andere samenwerkingspartijen

‘Het project ‘Hybrid Infrastructures’ illustreert een andere manier van samenwerken. In dit plan is de extreme verdichting en functiemenging rondom een multimodaal bereikbare plek onderzocht. Wanneer architectuur, stedenbouw en infrastructuur zo verweven raken en de dichtheid extreem wordt opgevoerd, kun je niet meer terugvallen op klassieke morfologische en typologische principes en een traditionele aanpak. één ontwerper kan het geheel niet meer overzien. Het plan is dan ook in atelierverband ontworpen, als balanceeroefening tussen vrijheid en regie. Niet door samen één consensus ontwerp te maken, of het plan in stukken te verdelen en ieder een onderdeel uit te werken, maar juist door als ontwerpers de confrontatie met elkaar aan te gaan. Vanuit de hypothese dat hoge dichtheid en functiemenging steden spannender, efficiënter én duurzamer maken zijn we gaan ontwerpen en testen. Zo hebben we een nieuwe relatie tussen stad en infrastructuur onderzocht. Het experiment leidde tot nieuwe programmacombinaties, nieuwe constructieprincipes en nieuwe stedelijke ruimtes: het resultaat van het krachtenspel tussen de verschillende ontwerpers.

Andere opgave

‘De opgave verandert onder invloed van economische, demografische, politieke en ruimtelijke ontwikkelingen. De financiële middelen voor ruimtelijke ontwikkelingen zijn de komende jaren beperkt en private investeerders zijn terughoudender. Nieuwe verdienmodellen en andere kostendragers zijn nodig, en er is meer behoefte aan kleinschaligheid. Tot zover weinig nieuws, maar er zijn maar weinig mensen die actie ondernemen. Als collectief initiëren we zelf projecten, zoeken we naar allianties waar onze eigen kennis en ervaring ontbreekt en werken we met open source strategieën. Op het vlak van financiering, bijvoorbeeld door crowdsourcing of crowdfunding, maar in het algemeen door het gebruik maken van de kennis en ervaring van veel mensen. De experimenten met de rol van ruimtelijke data (zie ‘andere overheid’) passen daar bij. In dit alles denk ik dat het erg belangrijk is om vooruit te blijven kijken en architectuur en stedenbouw niet af te waarderen tot procesbenaderingen.’

Rick ten Doeschate

Rick ten Doeschate (Leiderdorp, 1984) richtte in 2008 samen met dertien anderen The Cloud Collective op, een multidisciplinair netwerk van ontwerpers. Daarnaast is hij medewerker van Rients Dijkstra, Rijksadviseur voor infrastructuur en Stad. Ten Doeschate liep stage bij Diederendirrix en werkte eerder als architect bij Venhoeven CS en voor de Rijksadviseur voor de infrastructuur Ton Venhoeven. In 2011 en 2012 doceerde hij stedenbouw aan de academie van de bouwkunst in Tilburg. Hij studeerde in 2009 cum laude af aan de Technische Universiteit in Eindhoven.