Carolien Ligtenberg

Vormgeven aan een spannende tijd

Carolien Ligtenberg is gefascineerd door de vraag hoe je als architect zonder alleen op het ruimtelijk-esthetische terug te vallen kwaliteit kunt genereren. Kwalitiet waar je echt blij en gelukkig van wordt. Ze was in 2010 mentor van Onderzoekslab Rotterdam en daarna van Lab Tussentijd, waar bureau M.E.S.T. uit voortvloeide. Deze 'urban fertililzer' duikt steeds op bijzondere wijze op in de stad. Het bureau maakt verloren plekken weer aantrekkelijk, verbindt mensen met elkaar en stimuleert de lokale economie.

Persoonlijk resultaat

'Het persoonlijke resultaat schuilt voor mij voor een deel in persoonlijke betrokkenheid. Zo merkten wij dat het bij een project als Kus&Sloop heel erg belangrijk is om continu persoonlijk aanwezig te zijn. Kus&Sloop heeft mij een aantal belangrijke dingen laten zien: met heel veel energie en enthousiasme, maar ook met veel professionaliteit kan je ook in een tijdelijk traject wel degelijk sociale positiviteit in een buurt brengen. De consolidatie in de wijk die nu gaande is betekent dat we iets waardevols en bestendigs in de buurt hebben gecreëerd. En dat voelt goed! Daarnaast hebben we met de samenwerking met plaatselijke kunstenaars voor de interieurs laten zien dat het recyclen van materiaal en het hergebruik van afgeschreven meubels tot een hele mooie, kwetsbare esthetiek leidt. Het is toch jammer dat iedereen altijd alleen maar het nieuwste wil hebben. Oude spullen hebben vaak een hele bijzondere kwaliteit en een bijzonder verhaal van eerder gebruik. Dat levensverhaal laten wij in Kus&Sloop, soms letterlijk, zien. En dat vind ik mooi.'

Persoonlijke drijfveer

'Ik ben gefascineerd door de vraag hoe je als architect zonder alleen op het ruimtelijk-esthetische terug te vallen kwaliteit kunt genereren waar je echt blij en gelukkig van wordt. Misschien wel zonder te bouwen. Wat als we alleen uitgaan van dat wat er al is? Want er is al zo ontzettend veel! Het lijkt een kwestie van anders en opnieuw tegen de zaken aan kijken en het herschikken en slim koppelen van het bestaande. Leegstand en tijdelijk gebruik, maar ook het inzetten van niet-aangesproken arbeidskapitaal en het sluiten van materiële ketens. Door het gebruik van internet en social media kan bovendien alles dynamisch bekeken worden. Feitelijk bepalen dan alleen de inrichting en de programmering nog de (tijdelijke) functies in de stad. Zo kan een leegstaand kantoorpand de ene dag een geweldig restaurant zijn en de volgende dag een galerie. En waar vroeger bijvoorbeeld een hotel fysiek een prominente plek in de stad moest hebben voor de zichtbaarheid, is nu alleen nog een goede digitale ontsluiting nodig. Feitelijk kan het op het meest verborgen plekje in de stad zitten. Bureau M.E.S.T. heeft met Kus&Sloop aangetoond dat dat ook in een wat minder voor de hand liggende wijk kan, en het zelfs kan leiden tot een positieve spin-off in de buurt. Dynamische tijdelijke functies worden zo sociale en economische aanjagers van de stad. Als dat niet geweldig is!'

Opgave

'De opgave die we ons binnen 'Kus&Sloop. 100% lokaal' hebben gesteld, was om te laten zien wat er al is, en dat als kwaliteit en potentie naar voren brengen voor zowel buurtbewoners als mensen van buitenaf. Daarmee dwongen wij ons zelf ook om met de dingen die er al zijn iets moois en goeds te maken door nieuwe combinaties en door soms een nieuw element toe te voegen. Ik was verbaasd over de ongelofelijke rijkdom die al aanwezig was en de hoeveelheid animo in de wijk. Het feit dat Kus&Sloop nu verduurzaamd wordt in de wijk betekent dat we ook iets nieuws hebben kunnen toevoegen: een nieuwe functie voor de wijk: het digitaal ontsloten wijkhotel.'

Opleiding

'Ik ben aan de TU in Delft als architect opgeleid, maar mijn vorming heeft vooral daarbuiten plaatsgevonden. Tijdens mijn studie en daarna heb ik op uiteenlopende plaatsen gewoond en gewerkt die me veel hebben geleerd. In Barcelona, waar Enric Miralles mijn docent was, en daarna New York, waar ik bij Michael Sorkin heb gewerkt. Terug in Nederland ging ik bij Neutelings aan de slag en na mijn afstuderen bij MVRDV en OMA. Daarnaast heb ik vaak les gegeven op de TU's in Delft en Eindhoven en op de diverse academies. Die wisselwerking tussen onderzoek en praktijk vind ik erg belangrijk. Door bij deze bureaus te weken heb ik geleerd om heel kritisch na te denken over de opgave, en keer op keer de vraag te stellen wat de relevantie van de opgave was. In 2004 ben ik naar Barcelona verhuisd, waar ik lange tijd verbonden ben geweest aan het IAAC, Institute for Advanced Architecture of Catalonia. Daar was het cruciale thema, voor onderzoek en ontwerp, hoe veranderende maatschappelijke omstandigheden hun impact hebben op het ruimtelijke domein. En dat met name op de grote schaal. Zo raken disciplines als politiek, economie, demografie etc. compleet met elkaar verweven en is de ruimtelijke impact als het die krachten niet goed kan implementeren daaraan ondergeschikt. In die tijd dacht ik nog dat de grote schaal de manier was om met grote thema's bezig te zijn. Inmiddels weet ik dat juist het bewijsmateriaal op de kleine schaal, bijvoorbeeld die van gebouw of wijk, essentieel is voor het begrip op de grote schaal.'

Netwerk

'Annemieke Roobeek Hoogleraar Strategie en Transformatiemanagement aan de Nyenrode Business University. Annemieke is een enorm gedreven en een inhoudelijk zeer sterke netwerker, die effectieve spelers en geestverwanten uit een bepaald veld effectief aan elkaar weet te koppelen. Voor mij is zij een voorbeeld van de manier waarop passie en professionaliteit samenkomen, en theorie en de stad onderling versterkt kunnen worden in strategische en operationele processen. Zij weet conventies te doorbreken en menigeen te overtuigen dat het anders moet dan het gangbare. Daarmee weet zij een heleboel mensen professioneel te mobiliseren en daadwerkelijk een verandering teweeg te brengen.

Andy van den Dobbelsteen Hoogleraar Climate Design & Sustainability aan de TU Delft. Ik denk dat Andy een cruciale speler is als het gaat op de implementatie van duurzaamheid in de stad. Het goede aan zijn manier van werken vind ik dat hij enerzijds een wetenschappelijke positie heeft, maar anderzijds de meerwaarde van toepassing van duurzaam denken ook richt op de kwaliteit van de stad. Op het energieneutraal maken daarvan en de maatschappelijke impact van ware duurzaamheid die gericht is op ambitie van een betere leefomgeving.

Jurgen Hoogendoorn Ambtenaar bij de gemeente Amsterdam en socioloog van huis uit, en muzikant. Jurgen is een scherpe denker in hoe we naar een andere manier van werken en denken moeten als het de organisatie van de stad betreft en de verhouding tussen stadsbewoners en de overheid. Ware transitie komt volgens hem uit de stad zelf, en daarmee is de rol van de overheid radicaal anders dan zo’n tien jaar geleden. Het denken daarover en het aanjagen van de transitie binnen en buiten de gemeente is een inspirerende rol die hij sterk vervult. Ook hier is het weer de koppeling tussen een hele scherpe analytische blik en een operationele aanpak in de stad.'

Referenties

'Ik kijk vooral naar projecten, en lees vooral over nieuwe vormen van maatschappelijke ontwikkelingen die vervolgens een plaats kunnen krijgen binnen onze projecten.Thema's als sociale innovatie, gebruik versus bezit, ondernemerschap in plaats van opdrachtnemer, digitale ontsluiting van stedelijke functies, dematerialisatie, traagheid en de improviserende professional zijn fascineren mij uitermate. Je kan zeggen dat deze crisis gerelateerd zijn, maar voor mij zijn dit de nieuwe vormen waar we heen gaan. Het is een superspannende tijd nu. En wij kunnen daar met zijn allen letterlijk en figuurlijk vorm aan geven.'

Nederland Next

'Ik ben enorm benieuwd naar de ontwikkelingen in de komende jaren. Ik hoop echt dat het vak van architect en stedenbouwer van het relatief statische ruimtelijk-technisch vakgebied verandert in een professie waarbij het sociale, economische en technisch duurzame aspect een zeer duidelijke plek krijgt. Dat de architect een improviserende professional wordt die kan inspelen op veranderingen en mee kan bewegen met ontwikkelingen. Ik hoop dat we als ruimte-professionals een bijzondere positie kunnen in nemen in het laten zien van een ander gebruik van de stad. Dynamiek en het dynamisch gebruik leiden samen met de mogelijkheden tot digitale ontsluiting van ontmoeting en stedelijke functies tot een super dynamische stad!'

herbestemming tijdelijke openbare ruimte