Ergün Erkoçu

Informeel Transvaal

Informeel Transvaal is een studie naar de informele economie in de Haagse Herstructuringswijk. Juist het informele circuit bepaalt het DNA van de wijk, en biedt aanknopingspunten voor een kansrijke transformatie. De probleemwijk heeft volgens Ergun Erkoçu (Concept0031) de potentie om uit te groeien tot het nieuwe en bruisende pluriculturele stadscentrum van Den Haag. Maar met de uitkomsten van het onderzoek gebeurde uiteindelijk niets. Ontwikkelende partijen in de wijk gingen op de oude voet verder. Nu ligt er veel stil. Waarom sloeg het onderzoek niet aan? Crisis, communicatie of naïviteit? Erkoçu kijkt vijf jaar later terug, met de kennis van vandaag.

Andere initiatiefnemer

‘Het project Informeel Transvaal maakte deel uit van het Laboratorium voor de tussentijd. Het laboratorium was weer onderdeel van Hotel Transvaal, een bijzonder project dat tussen de zomer van 2007 en het najaar van 2008 in de Haagse Herstructureringswijk was neergestreken. Gedurende twee jaar werd in het lab gewerkt aan vernieuwde concepten voor transformatie. De initiatiefnemers waren Sabrina Lindemann en Iris Schutten. Zij nodigden een bonte groep mensen uit om een bijdrage te leveren: architecten, kunstenaars, filosofen en economen.’

Andere opdrachtgever

‘De belangrijkste opdrachtgevers voor het totale project Hotel Transvaal waren de Gemeente Den Haag, Era Contour en de woningcorporaties Staedion en Haag Wonen (daarnaast ook stichtingen en overheid). Op het moment zelf heeft niemand iets met de uitkomsten van ons onderzoek gedaan. Sterker nog, kort erna ontwikkelden zowel ERA als Staedion plannen die lijnrecht ingingen tegen onze aanbevelingen. Ik heb me uiteraard afgevraagd waarom. Daar zijn heel veel verschillende antwoorden op te geven, maar ik hou het bij mezelf. Ik ben op dit moment met een vergelijkbaar project bezig in Rotterdam, Bloemhof, en daar pak ik het op twee vlakken anders aan. In plaats van vrijblijvende en soms zelfs zweverige aanbevelingen, maak ik het nu veel concreter. Samen met mijn parnter Cihan Bugdaci rekenen we uit wat de transformatie gaat kosten. We hebben daarvoor een rekenmodel ontwikkeld dat zowel financiële als sociale aspecten meeneemt. Daarnaast gaan we zelf participeren en ondernemen in de wijk. Dat is een aanpak die we hebben geleerd in Havana, Cuba. In vervolg op het onderzoek van vijf jaar terug zijn we onlangs weer met enkele lokale ondernemers gaan praten. Een oude rustige man blijkt al jaren eigenaar te zijn van tien panden naast elkaar die hij verhuurt aan Polen. We hebben samen met hem en met de gemeente een plan en een businessmodel gemaakt om de woningen te verbouwen tot hotel. Het grote verschil in aanpak is dat we dus niet meer alleen een onderzoek doen, maar juist een product vermarkten. In Rotterdam gaan we zelfs zover dat we samen met investeerders een pand opkopen en verbouwen. En ook daar kijken we niet alleen naar het financiële rendement, maar ook naar het sociale.’

Andere overheid

‘De gemeente Den Haag is failliet. Er is veel gespeculeerd en veel verloren. Maar dat heeft ook positieve consequenties. In de tijd van ons onderzoek was de gemeente nog sterk gericht op formaliseren en controleren. Of het nu ging om sterk top down gestuurde planontwikkeling, waarbij alles van te voren was bedacht, of juist het doodknuffelen en formaliseren van bottom up ontwikkelingen. De tijd is veranderd. Destijds adviseerden we om witte zones te faciliteren in een wijk, waar minder of geen regels gelden en waar ondernemers makkelijker kunnen starten en huiseigenaren minder worden belemmerd. De afgelopen twee jaar heeft de gemeente Den Haag hele grote stappen genomen in de goede richting. Er zijn veel welstandsvrije kavels op de markt gekomen, waarbij huiseigenaren veel ruimte krijgen om zelf keuzes te maken, en er wordt veel meer aan de markt over gelaten. Erik Pasveer, hoofd stedenbouw, heeft wat mij betreft een heel goede houding, hij probeert gewoon. ‘We zullen op onze bek gaan’ zegt hij, ‘maar daar leren we van en dat zetten we vervolgens weer in’. Dat is echt een veranderende rol van de overheid. Fouten durven maken en daarvan leren.’

Andere ruimtelijke ordening

‘Ik vind het niet verstandig om te ontwerpen vanuit een eindbeeld of vanuit de kavel. Liever kies ik de sociaal maatschappelijke mogelijkheden als vertrekpunt. Door goed te kijken wat er echt gebeurt op straat en in de gebouwen, beleef je de buurt echt. De resultaten van onderzoeken zoals deze verwerk ik in een informele kaart (mapping methode) die inzicht geeft in de manier waarop de buurt wordt gebruikt. Ik heb deze methode toegepast in Marseille, Tblisi, Havana, Transvaal en nu ook in Rotterdam. Op al die plekken blijken er heel veel informele en illegale activiteiten plaatsvinden die een integraal onderdeel uitmaken van het leven in de wijk. Het DNA wordt meer bepaald door het informele dan door het formele, durf ik wel te zeggen. Bij transformatie moet je dit informele niet willen formaliseren, dat werkt averechts. Veel beter is het om bewust witte zones te faciliteren waarin meer mogelijk is, bijvoorbeeld door woningen te ontwikkelen die mensen naar eigen inzicht mogen afbouwen. Daarmee transformeert de wijk dus mee met de bewoners. Het betekent echter niet dat je alles maar moet laten ontstaan. 1000 Bloemen laten bloeien werkt niet. Soms moet je een strategische injectie doen. In Transvaal concentreert de jeugdcriminaliteit op een aantal plekken. Dit zijn dan plekken waar je bijvoorbeeld een moskee zou kunnen ontwikkelen. Een programmatische keuze met sociale gevolgen. Wijken als Transvaal zijn voorbeelden van een pluriculturele samenleving, waarin interacties tussen bevolkingsgroepen plaatsvinden op basis van leeftijd, opleidingsniveau en gedeelde interesses en niet op etniciteit. Ik vind het project aan het Baekemaplein in Eindhoven van Diederendirrix een geslaagd voorbeeld. Hier geen monocultureel eiland, maar een geslaagde mix van programma en doelgroepen, waaronder prostituees. Alles loopt en woont door elkaar. Door die extremiteiten en tegenstellingen gaan mensen elkaar begrijpen. Goed voor de sociale veiligheid. Ik noem dit de combinatie van een WIJ-wijk en een I-woning. Samen leven in een gemengde wijk en het huis als het eigen domein.’

Ander ontwerp

‘Wij hebben een andere ontwerpmethode ontwikkeld, gebaseerd op het ‘mappen’ of ‘decoderen’ van fenomenen die we waarnemen op straat. Met andere woorden: we gaan in gesprek met mensen, komen bij ze thuis en zien en horen dan andere dingen dan bij een formeel onderzoek. Wij zijn juist op zoek naar informele structuren, legaal of illegaal. Als je ziet hoe mensen leven in het publieke domein, maar ook privé, dan zie je wat er echt nodig is. Informatie die wordt opgehaald door interviews of door bottom up gesprekken in het clubhuis is volgens mij niet compleet. Vaak zijn het dezelfde welbespraakte mensen die de toon zetten, en die mensen kunnen vaak niet voorbij de waan van alledag kijken. We gebruiken de informatie die we verzamelen om latente behoeftes inzichtelijk te maken voor onze opdrachtgevers, maar ook om toe te passen in onze ontwerpen.’

Andere kennis

‘Ik geloof sterk in kennis uit onverwachte hoeken. Ik breng mensen met heel diverse achtergronden samen om te ‘thinkjammen’. Jan en alleman zit dan aan mijn keukentafel om mee te denken over een opgave, een probleem of een situatie in een project. Als je een ruimtelijke opgave neerlegt in een groep met een filosoof, een curator, een rapper en een detective krijg je echt andere inzichten dan met de usual suspects. De opzet van de bijeenkomsten is informeel. Er wordt niet genotuleerd en de uitkomst kan van alles zijn; een ontwerpvoorstel, een voordracht, een ingezonden brief of een protest.’

Andere samenwerkingspartijen

‘Mijn grote voordeel bij het werken in Transvaal is dat ik de taal van de straat spreek; letterlijk en figuurlijk. Doordat we Turks en Arabisch spreken, is de drempel om in contact te komen met mensen van de wijk lager. De jongens van de straat en de opa’s en oma’s in de verzorgingshuizen, die bewoners waren mijn belangrijkste bron en samenwerkingspartij in deze opgave. Aan de professionele kant had ik bij nader inzien sterker in moeten zetten op de financiële onderbouwing van het onderzoek. In het project dat ik op dit moment in de Bloemhof in Rotterdam doe, werk ik daarom veel intensiever samen met Cihan Bugdaci, die zijn kennis van vastgoed en rekenmodellen inbrengt.’

Andere opgave

‘Kijk eerst wat je hebt voor je iets nieuws bouwt. Min of meer gedwongen door de crisis in de bouw wordt er tegenwoordig gelukkig meer gekeken naar bestaande kwaliteiten, in plaats van met een schone lei te beginnen. Dat is winst wat mij betreft. Een onderzoek naar de informele structuren past in die lijn. Het uitgangspunt dat je vervolgens binnen kaders ook veel meer ruimte moet geven, is voor veel gemeentes en andere opdrachtgevers nog vaak wel een stap te ver. Ze belijden het met de mond, maar in de praktijk komt het niet van de grond.’ ”¨

Ergün Erkoçu

Ergün Erkoçu (Den Haag, 1980) is architect, oprichter en CEO van CONCEPT0031, bureau voor architectuur, stedenbouw en pluriculturele studies. In combinatie met het architectenbureau heeft Erkoçu de denktank Typisch NL opgericht. Aan de Willem de Kooning Academy ontwikkelt hij het domein ‘Cultural Diversity’. Daarnaast is hij als bestuurslid betrokken bij diverse organisaties of initiatieven, zoals de Art-S-Cool Foundation, de Raad voor Cultuur, Stichting New European Cultural Collaborations en BNA kring Haaglanden.

pinterest :www.pinterest.com
vimeo :vimeo.com
youtube : http://www.youtube.com/user/concept0031